Tiến sĩ Ngô Phương Lan là người có trên 30 năm gắn bó với điện ảnh. Như chị nói trong cuộc trò chuyện cuối năm với Thời báo VTV, với quãng thời gian đó, chị đã được chứng kiến những giai đoạn thăng trầm của điện ảnh Việt. Nhưng dù ở giai đoạn nào của những năm tháng ấy, tình yêu của chị với điện ảnh Việt luôn còn nguyên vẹn.

- Tôi đến với điện ảnh từ khi được theo học LLPB Điện ảnh (còn goi Điện ảnh học) tại Trường ĐH Điện ảnh QG Liên Xô ở Matxcova 6 năm (1982-1988). Tốt nghiệp về nước là làm trong ngành điện ảnh, gắn bó với điện ảnh gần như cả cuộc đời, chứng kiến nhiều thăng trầm của điện ảnh Việt Nam. Bởi vậy, đúng là tôi có điều kiện để tìm hiểu, chiêm nghiệm, học hỏi và trải qua nhiều thử thách với điện ảnh. Quan trọng là suốt từng ấy năm, tôi vẫn giữ nguyên một tình yêu với điện ảnh, với nghề viết lý luận, phê bình mình được đào tạo và được hành nghề với một niềm say mê.

Tôi mừng và thấy mình rất may mắn vì 30 năm qua là khoảng thời gian điện ảnh Việt Nam nhiều đổi thay, để lại nhiều dấu ấn nhưng cũng nhiều khoảng trống, khúc mờ nhạt… Tất cả đều gắn chặt với cuộc đời đi làm của tôi. Tôi viết "Phác thảo điện ảnh Việt Nam thời đổi mới và hội nhập" là từ những chiêm nghiệm lâu dài, có cả những bài viết hoặc ghi chép suốt 30 năm, bây giờ được suy ngẫm, biên tập, hoàn thiện lại với cách nhìn hôm nay. Bởi vậy, tôi tự cảm thấy cuốn sách của mình có gì đó như "nhân chứng lịch sử", lại vừa thể hiện những quan tâm của bản thân tôi về điện ảnh đương thời. 

- Đúng là một câu hỏi hay mà rất khó!

Nói về HANIFF, LHP này bắt đầu từ 2012 khi tôi là Cục trưởng Cục Điện ảnh. Lúc đó, tôi được Bộ VHTTDL giao tiếp tục tổ chức LHPQT lần thứ hai sau LHP lần đầu tiên được tổ chức năm 2010 nhân dịp Đại lễ Nghìn năm Thăng Long - Hà Nội. Cục đề nghị đổi tên từ "Liên hoan phim quốc tế Việt Nam" của lần I thành "Liên hoan phim quốc tế Hà Nội" theo đúng thông lệ quốc tế là gắn với một địa danh, và cố gắng xây dựng một "thương hiệu" cho HANIFF với sự phát triển phạm vi và quy mô. Từ chỗ hơn 60 phim dài và ngắn tham gia các hạng mục LHP lần 1 đến hàng trăm phim được tuyển chọn từ khoảng 40 nước và vùng lãnh thổ tham dự các hạng mục cự thi và chiếu giới thiệu. HANIFF đã dần trở thành một điểm hẹn của các nhà điện ảnh trong khu vực và quốc tế cùng các nhà làm phim và khán giả Việt Nam vào tháng 11 hàng năm với bầu không khí điện ảnh hào hứng.

Nhìn chung, HANIFF là nơi neo giữ sự chuyên nghiệp điện ảnh, khích lệ sáng tạo, tạo sự cân bằng giữa dòng phim nghệ thuật và phim thương mại, góp phần xây dựng "thương hiệu" điện ảnh quốc gia và phát triển công nghiệp.

- DANAFF là LHP tiên phong ở VN ra đời ngay sau khi Luật Điện ảnh 2022 có hiệu lực từ 1/1/2/23, mở rộng quy định cho các hội nghề nghiệp, địa phương được tổ chức LHP. Rất may là Hiệp hội Xúc tiến phát triển điện ảnh VN (VFDA) gồm nhiều nhà quản lý, lãnh đạo các hãng phim… rất đồng tâm hiệp lực. Vì vậy, DANAFF I đã thành công tốt đẹp, tạo dấu ấn sáng tạo, trẻ trung và rất chuyên nghiệp.

DANAFF không lặp lại các LHP từng tổ chức tại VN khi đặt trọng tâm là hai mục phim có độ dài phim truyện dự thi tranh giải  Phim Châu Á và Phim VN, với các BGK mang tính quốc tế. Tại LHP lần này, phim "Những đứa trẻ trong sương" của đạo diễn trẻ Hà Lệ Diễm được trao giải Phim Châu Á xuất sắc nhất đem lại hy vọng về một sự bứt phá của các nhà làm phim trẻ VN.

Tại chương trình "Điện ảnh với Phú Yên", lần đầu tiên tại Việt Nam, VFDA công bố bộ chỉ số PAI (Chỉ số thu hút quay phim)  vừa xây dựng và đã nhận được sự ủng hộ, hưởng ứng mạnh mẽ của nhiều địa phương, chuyên gia điện ảnh và các nhà làm phim. PAI đánh giá sự quan tâm của các tỉnh, thành phố trong việc đón đoàn làm phim, là Lời mời và Lời cam kết của địa phương gửi đến các nhà làm phim, các hãng phim Việt Nam và quốc tế, cuốn hút họ chọn quay phim tại các vùng đất tươi đẹp, hấp dẫn trên đất nước Việt Nam. Cũng trong dịp này, VFDA phối hợp với công ty Baker & Mckenzie Việt Nam ra mắt trang web VietnamFilm-Production, lần đầu tiên giới thiệu một cách bài bản "hệ sinh thái" làm phim ở Việt Nam để các nhà làm phim, hãng phim quốc tế và Việt Nam tìm được tiếng nói chung, tiến đến các dự án hợp tác làm phim hiệu quả. Những hoạt động trên góp phần tích cực xây dựng và phát triển công nghiệp điện ảnh Việt Nam trong những năm tiếp theo.

- Tôi hy vọng năm 2024 điện ảnh Việt Nam sẽ có sự phát triển vững chắc hơn theo cái đà đã được khởi động từ những hoạt động tích cực năm 2023.

Hà Lệ Diễm chắc chắn là một cái tên không thể không nhắc đến khi nói về những dấu ấn của điện ảnh Việt trong năm 2023. Với "Những đứa trẻ trong sương" – bộ phim tài liệu hiếm hoi ra rạp chiếu trong năm qua - đã tạo được sức hút lớn từ công chúng. "Những đứa trẻ trong sương" nằm trong shortlist 15 Phim tài liệu xuất sắc tại giải Oscar lần thứ 95. Đây cũng là thành tích đầu tiên mà phim Việt Nam đạt được. Ngoài ra, bộ phim cũng giành nhiều giải thưởng danh giá khác như giải Đạo diễn xuất sắc nhất và Bông sen vàng hạng mục Phim tài liệu tại Liên hoan Phim Việt Nam 2023, Phim hay nhất Hạng mục phim châu Á tại Liên hoan phim Châu Á Đà Nẵng 2023…

- Tôi rất vui và tự hào khi nghe nói vậy. Tôi nghĩ điện ảnh Việt có thể đi xa nhiều và hơn thế nữa, bởi tôi đang nhìn thấy những tín hiệu đáng mừng. Về phía Nhà nước, chúng ta có những dấu hiệu vui. Ở cả mảng làm phim thương mại và làm phim độc lập, mọi người đều đang làm việc.

Năm nay, tôi biết mọi người đều có dự án phim và chắc chắn sang năm sẽ có rất nhiều phim được ra mắt. Tôi rất háo hức mong chờ khi biết những người bạn, những người đồng nghiệp của mình đều đang làm phim. Điện ảnh Việt sẽ còn đi xa hơn nữa nên thành công của tôi cũng chỉ là một dấu mốc thôi.

- Áp lực ở đây là mình phải làm những cái sau tốt. Nếu không bằng được cái cũ thì tôi nghĩ nó cũng không thể kém hơn. Áp lực của tôi là những công việc hiện tại đang làm rất khó, khó hơn với "Những đứa trẻ trong sương" gấp hàng nghìn lần. Nhưng những gì tôi học được từ bộ phim này cũng giúp một phần nào đấy. May là mọi người trong ê-kíp đã làm việc với tôi từ "Những đứa trẻ trong sương" đến hiện tại và động viên tôi rất nhiều. Mọi người gợi ý cho tôi nên làm thế này, làm thế kia… Siêu vui vì cả nhóm được cùng làm việc.

Được làm việc với những người giỏi hơn mình nên tôi cảm thấy rất vui. Giống như khi kéo xe, nếu những người cùng kéo với mình đều khỏe hơn thì sẽ dễ dàng với bản thân mình. Còn nếu chỉ một mình mình kéo thì sẽ kéo không nổi. Đến hôm nay, tôi nhận ra mình có những thách thức về mặt nghề nghiệp, tôi thấy rất vui. Nếu lặp lại những thứ mình đã từng làm cũng được thôi nhưng tôi không muốn vậy.  Vì trước đó tôi có lúc đã thấy chán chán nên giờ gặp thách thức lại thấy siêu vui, nó vừa là áp lực và là niềm vui. Tôi đang làm việc và tôi thấy rất vui vì điều đó.

- Thực ra, tôi thấy dòng phim tài liệu vẫn thế. Có những năm có phim tài liệu trực tiếp hay, xuất sắc nổi bật lên, còn có những năm sẽ có phim thuộc dòng tài liệu khác hay hơn, có lợi thế hơn.  Những năm gần đây, khán giả bắt đầu quan tâm và xem nhiều phim tài liệu hơn vì mọi người có nhiều phương tiện để xem. Nếu mình có nhiều phim tài liệu tốt thì ấn tượng tốt của khán giả với thể loại phim này cũng tăng lên. Mọi người sẽ quan tâm, sẽ hiểu rằng: "À! Hóa ra xem phim tài liệu cũng vui, cũng giải trí, hay". Nếu đánh mất sự thiện cảm của khán giả thì là điều đáng tiếc nhưng tôi thấy chúng ta đang có được tình cảm tốt từ khán giả.

Với việc "Những đứa trẻ trong sương" được nhiều khán giả đón nhận cũng là một tín hiệu mừng. Bởi phim được rất nhiều bạn trẻ thấy thích. Một phần nguyên nhân là bởi nhân vật trong phim cũng ở độ tuổi các bạn, những rắc rối của độ tuổi mới lớn cũng gần gũi đối tượng khán giả này. Không chỉ khán giả ở Việt Nam mà còn có khán giả ở các nước khác tại châu Á, châu Âu hay Úc đều đồng cảm. Thậm chí, phim còn được một Liên hoan phim tài trợ chiếu tại các trường đại học ở Pháp.  Tôi cho rằng ngoài việc kể về một cô bé ở vùng đất xa xôi tại Việt Nam, với văn hóa khác biệt nhưng phim vẫn có những điều chung với những khán giả ở độ tuổi vị thành niên gặp phải. Khán giả thích xem những điều bình thường của cuộc sống bởi sẽ có sự đồng cảm nhiều hơn nên khi xem phim của tôi, họ có điều đó dù không cùng văn hóa, không cùng ngôn ngữ.

Công việc làm phim hiện giờ dễ hơn về mặt thiết bị (nhẹ, dễ tiếp cận), âm thanh, có nhiều nơi để học hoặc tự học để tìm ra những nhà sản xuất, ê-kíp từ nước ngoài. Về chính sách cũng có nhiều thuận lợi. Nhiều Liên hoan phim được tổ chức như Hà Nội, Đà Nẵng hay sắp tới là Hồ Chí Minh, đang có nhiều sân chơi hơn cho các nhà làm phim. Ngoài ra, nhiều quỹ hỗ trợ các bạn trẻ làm phim cũng dễ dàng hơn. Các bạn đang không chỉ có thể làm phim ở Việt Nam và nước ngoài.

- Trong năm 2024, tôi vẫn muốn được làm tốt công việc của mình, vượt qua những thử thách tiếp theo của bản thân. Với điện ảnh Việt, khi thấy mọi người đang làm nhiều phim và làm tốt thì đó là dấu hiệu đáng mừng. Làm phim như công việc của thợ thủ công, phải có sản phẩm. Nếu không tạo ra được sản phẩm thì nó sẽ chẳng để lại gì. Dù hay hay dở thì sẽ được khắc phục dần, khi được làm nhiều lần, nhiều lần thì những cái sau sẽ tốt lên. Tôi mong sắp tới sẽ có nhiều chính sách cởi mở hơn cho các nhà làm phim. Tôi mong mình có thể làm tốt việc của mình và mọi người cũng vậy.

Hiện tại, chúng tôi cũng lập một nhóm để hỗ trợ cho các nhà làm phim trẻ khác, hỗ trợ các bạn chỉnh sửa hồ sơ để nộp tới các liên hoan phim các quỹ. Chúng tôi cũng nhận được lời mời của các liên hoan phim để mở workshop tại Việt Nam nhưng những kế hoạch này phải được cân nhắc vì còn so sánh với lịch trình cá nhân của nhóm.

Cũng giống như Hà Lệ Diễm, với giải thưởng Camera vàng tại Liên hoan phim Cannes 2023, Phạm Thiên Ân là một mảnh ghép cho dấu ấn của điện ảnh Việt Năm 2023. Bộ phim "Bên trong vỏ kén vàng" của Phạm Thiên Ân cũng đã đi từ Cannes đến các rạp chiếu của Việt Nam trong năm 2023.

Nói về điều này, Phạm Thiên Ân bảo anh "hoàn toàn không ngờ được là bộ phim "khó xem" của mình lại chiếu rộng rãi và được đón nhận tại Việt Nam" và với những lời khen tặng có ỹ nghĩa rất lớn với bản thân anh, khiến Phạm Thiên Ân "thôi thúc bản thân mình tiếp tục cống hiến cho nền điện ảnh Việt Nam".

- Cảm giác rất tự hào là điều đương nhiên. Tôi tự hào vì được góp một phần tiếng nói của mình để đưa hình ảnh về xã hội, văn hoá, thiên nhiên và con người Việt Nam đi lên.

- Theo tôi thấy thì điện ảnh Việt Nam trong năm qua khá cân bằng và đặc biệt hơn so với mọi năm từ dòng phim thương mại lẫn phim nghệ thuật. Tôi hoàn toàn không có thành kiến nào với doanh thu từ các bộ phim giữa thương mại va nghệ thuật. Tôi thấy khán giả Việt Nam vẫn dành nhiều thời gian để thưởng thức các bộ phim tại rạp chiếu, đó là điều rất đáng mừng và khán giả vẫn có niềm tin vào phim Việt.

- Tôi vẫn nói nếu không có đức tin và niềm tin của những con người đồng hành thì bộ phim "Bên trong vỏ kén vàng" sẽ không bảo giờ được thực hiện. Hoàn thành một bộ phim là một sự thử thách rất lớn cho bất kì một vai trò nào trong đoàn làm phim. Và tôi vẫn tin là ai cũng có một khả năng đặc biệt trong những vai trò của họ. Điều làm một bộ phim thành công là họ đồng ý đặt niềm tin hoàn toàn vào dự án và cống hiến hết khả năng của mình. Và để một nền điện ảnh phát triển thì niềm tin phải đi đầu tiên.

- Những thành tựu tôi gặt hái được trong nắm cũ đúng là rất áp lực cho chính bộ phim tiếp theo mà tôi đang suy nghĩ tới. Năm 2024, tôi chỉ có một kế hoạch là hoành thành được kịch bản cho bộ phim tiếp theo.

- Tôi nhận thấy những đạo diễn phim độc lập Việt Nam đa phần chật vật tìm nhà sản xuất có kinh nghiệm, và đặc biệt là kinh phí hỗ trợ từ chính đất nươc mình. Tôi mong muốn nước nhà quan tâm nhiều hơn đến điện ảnh Việt Nam, đặc biệt là những bộ phim độc lập với kinh phí thấp để tạo cơ hội cho những ý tưởng được thực hiện. Tôi tin điện ảnh thế giới đang nhìn về Việt Nam, họ rất mong chờ những bộ phim độc lập mang bản sắc văn hoá và con người Việt Nam. Nên chính thời điểm này là cơ hội lớn để đưa điện ảnh Việt Nam lên bản đồ thế giới.

* Mời quý độc giả theo dõi các chương trình đã phát sóng của Đài Truyền hình Việt Nam trên TV Online và VTVGo!